Afty małe (afty Mikulicza) stanowią 80% wszystkich owrzodzeń aftowych, mają postać pojedynczych lub mnogich zmian, o średnicy poniżej 1 cm, sprawiających niewielkie dolegliwości bólowe, gojących się z reguły w ciągu 1-2 tygodni. Zwykle pojawiają się już w dzieciństwie lub okresie pokwitania i występują okresowo przez całe życie.

Afty duże (Suttona) stanowią około 10% przypadków. Ich średnica jest zazwyczaj większa niż 1 cm i zwykle po raz pierwszy pojawiają się na początku okresu pokwitania. Zmiany te są bardzo bolesne, goją się w ciągu 2-6 tygodni, z reguły z bliznowaceniem.

Afty opryszczkowate (10% przypadków) charakteryzują się występowaniem licznych, zgrupowanych owrzodzeń o średnicy od 1 do 3 mm. Ich przebieg kliniczny nieco przypomina ten obserwowany w aft ach małych, gdyż goją się bez bliznowacenia w okresie poniżej 1 miesiąca. Częściej występują u kobiet i generalnie spotyka się je jedynie u osób dorosłych.

• Szukaj

Stwierdza się obecność dobrze odgraniczonych owrzodzeń zlokalizowanych w obrębie śluzówki ust, policzków czy języka (ryc. Od 4-432 do 4-435). Znacznie rzadziej powstają na śluzówce podniebienia twardego czy dziąsłach. Mają one z reguły białą, szarą lub żółtą podstawę, otoczoną rumieniową, wyniosłą obwódką.

Ryc. 4-432. Afty na śluzówce policzków i po bokach wędzidełka

Ryc. 4-433. Afta z martwiczą podstawą, o większej niż przeciętnie
średnicy, zlokalizowana na śluzówce policzka w pobliżu ust

Ryc. 4-434. Afta w typowej lokalizacji


Ryc. 4-435. Afty na wewnętrznej powierzchni wargi dolnej

• Wskazówki diagnostyczne

- Afty powinny być uwzględnione w diagnostyce różnicowej w każdym przypadku nawracających owrzodzeń w jamie ustnej.

- Praktycznie nie spotyka się aft w obrębie błony podśluzowej (np. na czerwieni wargowej) oraz na skórze (oprócz moszny oraz warg sromowych większych).

- W przeciwieństwie do owrzodzeń występujących w przebiegu schorzeń przenoszonych drogą płciową aft om nie towarzyszy limfadenopatia. 

• Diagnostyka różnicowa i pułapki diagnostyczne 

1. Zakażenie wirusem opryszczki zwykłej.
2. Choroba Leśniowskiego-Crohna.
3. Choroba Behçeta.
4. Pęcherzyca. 

• Najlepszy test diagnostyczny 

- Rozpoznanie ustala się na podstawie obrazu klinicznego. Wynik biopsji jest z reguły niespecyficzny, chociaż może pomóc wykluczyć inne przyczyny owrzodzeń.

- W razie podejrzenia pęcherzycy należy wykonać badanie immunofl uorescencyjne.

- W celu wykluczenia infekcji HSV należy wykonać hodowlę wirusową oraz badanie PCR.

- Należy rozważyć wykonanie morfologii krwi obwodowej, badanie poziomu witaminy B12, B6, B2, B1, kwasu foliowego, cynku, żelaza i ferrytyny. 

• Postępowanie 

- Dolegliwości bólowe można zmniejszyć przez stosowanie miejscowych  anestetyków, takich jak 2% lignokaina (jedna porcja preparatu wielkości ziarna grochu 4 razy dziennie), 10-20% benzokaina (cienka warstwa preparatu aplikowana na owrzodzenie do 4 razy na dobę) czy dyklonina (jedna tabletka do ssania co 2 godz.).

- Czasami zaleca się stosowanie płynów do płukania jamy ustnej zawierających glin, wodorotlenek magnezu, lignokainę i difenhydraminę.

- Ból podczas oddawania moczu spowodowany występowaniem aft w obrębie narządów płciowych można zmniejszyć przez zastosowanie kremów lub maści barierowych (np. z wazeliną) bezpośrednio przed mikcją. 

• Leczenie 

• Należy leczyć choroby będące przyczyną aft oraz niedobory witamin czy minerałów.
• Niektórzy lekarze zalecają płukanie jamy ustnej preparatami o działaniu przeciwbakteryjnym,

np. z 0,2% chlorheksydyną czy sukralfatem.

• Stosowanie steroidów o dużej mocy w postaci żelu lub maści (halobetazol lub klobetazol), aplikowanych 4 razy dziennie, może skrócić epizody schorzenia. Niekiedy są one stosowane w połączeniu z opatrunkami okluzyjnymi (karboksymetylocelulozowymi).W przypadku dużych aft niekiedy wykonuje się iniekcje doogniskowe z kortykosteroidów (acetonid triamcynolonu w dawce 5-10 mg/ml).
• Donoszono ponadto o skuteczności doustnie stosowanej tetracykliny, jednak antybiotyku nie można podawać dzieciom poniżej 9. roku życia.