Kryteria rozpoznawania otyłości u dzieci
Aktualnie powszechnie przyjęte i rekomendowane, m.in. przez WHO oraz IOTF (ang. International Obesity Task Force), jest posługiwanie się tzw. wskaźnikiem masy ciała – BMI (ang. body mass index), który dla populacji dzieci i młodzieży do 18. r.ż. odczytuje się z tabel lub siatek centylowych odpowiednich dla płci i wieku, opracowanych w poszczególnych krajach (patrz Załącznik C – Siatki centylowe).
Nadwagę stwierdza się, gdy BMI mieści się w zakresie 90 -97. centyla w odniesieniu do płci i wieku, a otyłość, gdy BMI jest > 97. centyla w odniesieniu do płci i wieku.
Postacie otyłości
Wyróżnia się dwie postacie otyłości:
– prostą (pierwotną) – stanowi 90% wszystkich przypadków otyłości i jest wynikiem długotrwałego utrzymywania się dodatniego bilansu energetycznego,
– wtórną – stanowi 10% wszystkich przypadków otyłości i jest objawem określonej jednostki chorobowej lub następstwem podawania niektórych leków.
Otyłość u dzieci
Przyczyny otyłości prostej
W powstawaniu otyłości prostej odgrywają rolę czynniki genetyczne i środowiskowe zestawione w tabeli 4.1.
TABELA 4.1. Przyczyny otyłości prostej
|
Przyczyny genetyczne, determinujące
|
Przyczyny środowiskowe
|
|
Poziom łaknienia
Podstawowa przemiana materii
Osobnicza masa ciała
Spontaniczna aktywność fizyczna
|
Nieprawidłowe odżywianie
Mała aktywność fizyczna
Niedobór snu
Stres
|
Przyczyny otyłości wtórnej
W powstawaniu otyłości wtórnej odgrywają rolę czynniki zebrane w tabeli 4.2.
TABELA 4.2. Przyczyny otyłości wtórnej
|
Przyczyny genetyczne
|
Mutacja genu leptyny, mutacja receptora leptyny
Mutacja genu receptora melanokortyny
Mutacja genu proopiomelanokortyny lub genu jej konwertazy
Zespół Bardeta -Biedla
Zespół Alströma
Zespół Klinefeltera
Zespół Pradera -Williego
Zespół Downa
Zespół Turnera
Zespół Cohena
Zespół Carpentera
Achondroplazja
Hipochondroplazja
|
|
Przyczyny hormonalne
|
Hiperkortyzolemia
Niedoczynność tarczycy
Somatotropinowa niedoczynność przysadki
Wrodzony przerost nadnerczy
Rzekoma nadczynność przytarczyc
|
|
Uszkodzenie podwzgórza
(tzw. otyłość podwzgórzowa)
|
Guzy okolicy podwzgórzowej
Neuroinfekcje
Urazy czaszkowo -mózgowe
Zabiegi neurochirurgiczne
Radioterapia OUN
|
|
Leki
|
Glikokortykosteroidy
Estrogeny
Progesteron
Antydepresyjne
Neuroleptyki
Antyhistaminiki (zwłaszcza starej generacji) i in.
|
Następstwa i powikłania otyłości
Następstwa i powikłania otyłości są wielokierunkowe i mogą dotyczyć:
– zaburzeń endokrynologicznych: insulinooporność, hiperinsulinizm, nieprawidłowa glikemia na czczo, nieprawidłowa tolerancja glukozy, cukrzyca typu 2, hiperandrogenizm, wczesne dojrzewanie płciowe (głównie u dziewcząt), zespół policystycznych jajników,
– zaburzeń gospodarki lipidowej: podwyższone stężenie trójglicerydów, podwyższone stężenie cholesterolu całkowitego oraz obniżone stężenie frakcji HDL cholesterolu,
– układu sercowo - naczyniowego: nadciśnienie tętnicze, zwiększenie masy lewej komory serca, dysfunkcja śródbłonka, przewlekły stan zapalny, koagulopatia, choroba niedokrwienna serca i wzrost ryzyka incydentów sercowo - naczyniowych w życiu dorosłym,
– wystąpienia zespołu metabolicznego (kryteria – patrz tab. 4.3),
– płuc: obturacyjny bezdech senny, gorsza tolerancja wysiłku fizycznego,
– nerek: szkliwienie kłębuszków nerkowych,
– układu kostno - stawowego: bóle kręgosłupa, skolioza, hiperlordoza, płaskostopie, koślawość kolan, zwiększone ryzyko złuszczenia głowy kości udowej,
– układu pokarmowego: kamica pęcherzyka żółciowego, niealkoholowa choroba stłuszczeniowa wątroby (ang. nonalcoholic fatty liver disease – NAFLD), choroba refluksowa przełyku (ang. gastroesophageal reflux disease – GERD),
– zaburzeń emocjonalnych: niska samoocena, depresja, zaburzenia jedzenia, izolacja społeczna,
– zwiększonego ryzyka otyłości w wieku dorosłym.
TABELA 4.3. Kryteria IDF (ang. International Diabetes Federation) z 2007 r. dotyczące
rozpoznawania zespołu metabolicznego u dzieci
|
Grupa
wiekowa (wiek w latach)
|
Otyłość
(obwód pasa)
|
Trójglicerydy
(mg/dl)
|
HDL
(mg/dl)
|
RR
(mmHg)
|
Glikemia na
czczo lub
cukrzyca typu 2
|
|
6-9
|
≥ 90. centyla
|
Nie należy rozpoznawać zespołu metabolicznego. W przypadku dodatniego wywiadu rodzinnego kontynuacja oceny ww. parametrów
|
|
10-16
|
≥ 90. centyla lub wartość dla dorosłych
|
≥ 150
|
< 40
|
≥ 130/
≥ 85
|
≥ 100 lub jawna cukrzyca typu 2
|
|
>16
|
Stosować kryteria rozpoznawania dla dorosłych wg IDF z 2005 r. Obwód talii ≥ 94 cm u chłopców i 80 cm u dziewcząt + 2 z poniższych kryteriów:
- HDL < 40 u chłopców i < 50 mg/dl u dziewcząt
- Ciśnienie skurczowe ≥ 130 i/lub ciśnienie rozkurczowe ≥ 85 mm Hg
lub leczenie hipotensyjne
- Glikemia na czczo ≥ 100 mg/dl lub cukrzyca typu 2
|
Postępowanie diagnostyczno - terapeutyczne u dziecka z otyłością
– przebieg i sposób odżywiania się matki w czasie ciąży,
– sposób karmienia dziecka w okresie niemowlęcym,
– model żywienia rodziny (częstość, ilość i rodzaj spożywanych posiłków),
– ocena stylu życia rodziny (sposoby spędzania wolnego czasu przez dziecko i rodziców, rodzaj preferowanej aktywności fizycznej, identyfikacja czynników ryzyka psychogennego podłoża nadwagi/otyłości).
– typ budowy i stopień otyłości,
– rozmieszczenie tkanki tłuszczowej i typ otyłości,
– ocena objawów przedmiotowych wynikających zpowikłań otyłości (rozstępy, hirsutyzm, nadmierne pocenie się, grzybica w fałdach skórnych, próchnica zębów, koślawość kolan, płaskostopie, zmiany zwyrodnieniowe, tendencja do wiotkości więzadeł i ścięgien, pseudohipogonadyzm, rzekoma ginekomastia, cechy przyspieszonego dojrzewania płciowego, nadciśnienie tętnicze, cechy
przerostu lewej komory serca).
– profil lipidowy (cholesterol całkowity, HDL, LDL, trójglicerydy),
– gospodarka węglowodanowa (glikemia na czczo, u dziecka otyłego wskazana krzywa cukrowa i insulinowa po obciążeniu glukozą, obliczenie wskaźnika insulinooporności HOMA),
– wskaźnik HOMA = insulina na czczo (μU/l) x [stężenie glukozy na czczo (mg/dl)/405]; normy: ≤ 1 prawidłowy; ≥ 2 wskazuje na możliwość występowania insulinooporności; ≥ 2 -3 insulinooporność bardzo prawdopodobna; ≥ 5 przeciętna wartość wskaźnika u chorych z cukrzycą typu 2,
– ASPAT, ALAT,
– TSH.
- Inne badania pomocnicze (indywidualnie w zależności od potrzeb otyłego dziecka):
– dno oka,
– EKG,
– ABPM (ang. ambulatory blood pressure monitoring),
– USG narządów jamy brzusznej,
– badanie stawów biodrowych i kolanowych (RTG – struktura i czynność),
Wykorzystano fragment rozdziału autorstwa Magdaleny Pycińskiej, Piotra Albrechta pt. Otyłość u dzieci, zamieszczonego w książce Gastroenterologia dziecięca, pod red. Piotra Albrechta, opublikowanej przez Wydawnictwo Czelej w 2014 roku.
