Borelioza – diagnostyka i leczenie

Borelioza – diagnostyka i leczenie
Nie bez powodu boreliozę nazywa się „wielkim naśladowcą”. Objawy tej choroby mogą występować w wielu innych schorzeniach, dlatego diagnoza bywa czasami trudna a choroba nadal stanowi duże wyzwanie dla lekarzy. Borelioza jest choroba odzwierzęcą wywołaną ukłuciem przez kleszcza, który pierwotnie stał się nosicielem bakterii o nazwie Borrelia burgdorferii. Borelioza występuje w obszarze żerowania kleszczy, głównie w krajach półkuli północnej. W Ameryce Północnej oraz w krajach europejskich należy do najpowszechniejszych chorób przenoszonych przez kleszcze a częstość zachorowań na tę chorobę dramatycznie wzrasta.
Ryzyko zakażenia rośnie wraz z czasem przebywania kleszcza w skórze. Jeżeli zakażony kleszcz żeruje krótko (do 24 godzin), ryzyko infekcji nie jest duże, natomiast gdy bytuje ponad 72 godziny ryzyko jest prawie 100%. Czasami zakażenie manifestuje się ostro, niekiedy na początku ma przebieg skąpoobjawowy. Tylko ok. 30% ludzi pamięta fakt ukąszenia przez kleszcza i odnotowuje w wywiadzie wystąpienie rumienia wędrującego. Zakażenie krętkiem ma trzy fazy. W pierwszej wczesnej ok. 2 tyg. po zakażeniu na skórze pojawia się rumień wędrujący. Druga faza to rozsiane zmiany skórne: zapalenie mięśnia sercowego, borelioza oczna, objawy neurologiczne min, porażenie nerwów obwodowych, zwłaszcza nerwu twarzowego z opadaniem kącika ust, niemożnością zmarszczenia czoła i wyszczerzenia zębów W fazie późnej, która ma miejsce nawet kilka lat po kontakcie z kleszczem dochodzi do zapalenia stawów, neuroboreliozy z zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu oraz zanikowego zapalenia skóry. Mogą też utrzymywać się problemy kardiologiczne w postaci zaburzeń przewodnictwa manifestujące się np. wolną akcją serca (tzw. bradykardią).

Aktywność kleszczy przypada na okres od marca do listopada. Rezerwuarem krętków Borrelia burgdorferii są myszy, nornice, wiewiórki, niektóre ptaki np. gołębie. W chwili kiedy kleszcz wysysa krew, wpuszcza do człowieka zakażaną ślinę. Krętki namnażają się w organizmie żywiciela, zaburzając znacznie jego układ immunologiczny i powodując żywą reakcję zapalną.

Borelioza wczesna to rumień wędrujący, który powstaje w miejscu wkłucia najczęściej 7-10 dni po kontakcie z kleszczem. U dzieci rumień wędrujący często powstaje w głowie, ponieważ z racji niskiego wzrostu często są one kłute najczęściej w owłosioną skórę głowy i szyję, stąd łatwo zostaje niezauważony. U dorosłych zmiana skórna częściej dotyczy tułowia i kończyn górnych i dolnych. Rumień ma zwykle średnicę ok. 5 cm, na obrzeżach jest żywo czerwony, w środku ma przejaśnienie. Ustępuje po leczeniu w ciągu kilku dni a bez leczenia po kilku tygodniach, ale wtedy borelioza często przechodzi w fazę przewlekłą. Typowym objawom boreliozy czasami towarzyszą objawy nieswoiste, takie jak uczucie zmęczenia, bóle głowy, mięśni i stawów, rozdrażnienie lub apatia, zaburzenia koncentracji, snu pamięci itp.

W diagnostyce boreliozy stosowane są metody bezpośrednio wykrywające krętki – PCR oraz metody pośrednie tzw. serologiczne, które opierają się na wykrywaniu przeciwciał p/Borrelia burgdorferii. Określa się przeciwciała w klasie IgM świadczące o czynnym zakażeniu oraz przeciwciała w klasie IgG, które pojawiają się z opóźnieniem Test na boreliozę wykonuje się 6-8 tyg. po ekspozycji na kleszcza Powszechnie stosowanym testem jest test Elisa. Jego czułość sięga ok. 50%. W razie wątpliwości obowiązuje wykonanie testu potwierdzenia o nazwie Western-blot.

Podstawą leczenia boreliozy jest antybiotykoterapia. Wskazaniem do jej włączenia są objawy kliniczne i dodatnie wyniki badań serologicznych. Same dodatnie testy nie są wskazaniem do podania antybiotyku. Terapia trwa co najmniej 3-4 tygodnie w zależności od stopnia zaawansowania choroby. Początkowo rekomendowana jest amoksycylina, następnie doksycyklina a w przypadku neuroboreliozy i objawów z układu krążenia cefalosporyna III generacji. Czasami jedna kuracja jest nieskuteczna i leczenie antybiotykiem trzeba stosować znacznie dłużej. W kilku procentach rozwija się przewlekła choroba zapalna nieodpowiadająca na leki. Profilaktyczne stosowanie antybiotyków po ekspozycji na kleszcza nie jest w Polsce obowiązkowo przyjętym sposobem postępowania, ponieważ ryzyko zakażenia po krótkotrwałym kontakcie z kleszczem jest małe i wynosi 4,8%. Obowiązuje szybkie mechaniczne usunięcie kleszcza, unikanie ekspozycji poprzez noszenie ubrań z długim rękawem oraz nakryć głowy w czasie pobytu w lesie, dokładne oglądanie skóry po przyjściu do domu. Narażenie na boreliozę pojawia się również przy kontakcie z drewnem do palenia w kominkach czy piecach. Tam również można spotkać kleszcza. Niestety na boreliozę nie ma jeszcze szczepionki. Rekomendowana jako szczepienie p/kleszczom szczepionka chroni przeciwko wywołanemu przez wirusa kleszczowemu zapaleniu mózgu, nie chroni natomiast przed zachorowaniem na boreliozę.

Dr n. med. Małgorzata Biernacka-Zielińska