Owrzodzenia aftowe

Owrzodzenia aftowe
Owrzodzenia aftowe, inaczej afty, są najczęstszą przyczyną nawracających owrzodzeń w obrębie błony śluzowej jamy ustnej. Występują one u około 20% ogólnej populacji. Etiologia schorzenia pozostaje niejasna, branych jest pod uwagę wiele czynników. Rozważa się m.in. rolę zakażenia Helicobacter pylori, wirusem opryszczki zwykłej lub też różyczki. Ponadto bierze się pod uwagę znaczenie niedoboru witaminy B12, kwasu foliowego lub cynku. Sugerowany jest także związek z chorobą Leśniowskiego-Crohna oraz alergią pokarmową.
Owrzodzenia aftowe można podzielić na trzy rodzaje: małe, duże oraz opryszczkowate.
Afty małe (afty Mikulicza) stanowią 80% wszystkich owrzodzeń aftowych, mają postać pojedynczych lub mnogich zmian, o średnicy poniżej 1 cm, sprawiających niewielkie dolegliwości bólowe, gojących się z reguły w ciągu 1-2 tygodni. Zwykle pojawiają się już w dzieciństwie lub okresie pokwitania i występują okresowo przez całe życie.
Afty duże (Suttona) stanowią około 10% przypadków. Ich średnica jest zazwyczaj większa niż 1 cm i zwykle po raz pierwszy pojawiają się na początku okresu pokwitania. Zmiany te są bardzo bolesne, goją się w ciągu 2-6 tygodni, z reguły z bliznowaceniem.
Afty opryszczkowate (10% przypadków) charakteryzują się występowaniem licznych, zgrupowanych owrzodzeń o średnicy od 1 do 3 mm. Ich przebieg kliniczny nieco przypomina ten obserwowany w aft ach małych, gdyż goją się bez bliznowacenia w okresie poniżej 1 miesiąca. Częściej występują u kobiet i generalnie spotyka się je jedynie u osób dorosłych.
  • Szukaj
Stwierdza się obecność dobrze odgraniczonych owrzodzeń zlokalizowanych w obrębie śluzówki ust, policzków czy języka (ryc. Od 4-432 do 4-435). Znacznie rzadziej powstają na śluzówce podniebienia twardego czy dziąsłach. Mają one z reguły białą, szarą lub żółtą podstawę, otoczoną rumieniową, wyniosłą obwódką.

Ryc. 4-432. Afty na śluzówce policzków i po bokach wędzidełka
4-432 Afty na śluzówce policzków i po bokach wędzidełka.
Ryc. 4-433. Afta z martwiczą podstawą, o większej niż przeciętnie
średnicy, zlokalizowana na śluzówce policzka w pobliżu ust
4-433 Afta z martwiczą podstawą, o większej niż przeciętnie średnicy, zlokalizowana na śluzówce policzka w pobliżu ust.
Ryc. 4-434. Afta w typowej lokalizacji
4-434 Afta w typowej lokalizacji.

Ryc. 4-435. Afty na wewnętrznej powierzchni wargi dolnej
4-435 Afty na wewnętrznej powierzchni wargi dolnej.

  • Wskazówki diagnostyczne
- Afty powinny być uwzględnione w diagnostyce różnicowej w każdym przypadku nawracających owrzodzeń w jamie ustnej.
- Praktycznie nie spotyka się aft w obrębie błony podśluzowej (np. na czerwieni wargowej) oraz na skórze (oprócz moszny oraz warg sromowych większych).
- W przeciwieństwie do owrzodzeń występujących w przebiegu schorzeń przenoszonych drogą płciową aft om nie towarzyszy limfadenopatia. 
  • Diagnostyka różnicowa i pułapki diagnostyczne 
  1. Zakażenie wirusem opryszczki zwykłej.
  2. Choroba Leśniowskiego-Crohna.
  3. Choroba Behçeta.
  4. Pęcherzyca. 
  • Najlepszy test diagnostyczny 
- Rozpoznanie ustala się na podstawie obrazu klinicznego. Wynik biopsji jest z reguły niespecyficzny, chociaż może pomóc wykluczyć inne przyczyny owrzodzeń.
- W razie podejrzenia pęcherzycy należy wykonać badanie immunofl uorescencyjne.
- W celu wykluczenia infekcji HSV należy wykonać hodowlę wirusową oraz badanie PCR.
- Należy rozważyć wykonanie morfologii krwi obwodowej, badanie poziomu witaminy B12, B6, B2, B1, kwasu foliowego, cynku, żelaza i ferrytyny. 
  • Postępowanie 
- Dolegliwości bólowe można zmniejszyć przez stosowanie miejscowych  anestetyków, takich jak 2% lignokaina (jedna porcja preparatu wielkości ziarna grochu 4 razy dziennie), 10-20% benzokaina (cienka warstwa preparatu aplikowana na owrzodzenie do 4 razy na dobę) czy dyklonina (jedna tabletka do ssania co 2 godz.).
- Czasami zaleca się stosowanie płynów do płukania jamy ustnej zawierających glin, wodorotlenek magnezu, lignokainę i difenhydraminę.
- Ból podczas oddawania moczu spowodowany występowaniem aft w obrębie narządów płciowych można zmniejszyć przez zastosowanie kremów lub maści barierowych (np. z wazeliną) bezpośrednio przed mikcją. 
  • Leczenie 
  • Należy leczyć choroby będące przyczyną aft oraz niedobory witamin czy minerałów.
  • Niektórzy lekarze zalecają płukanie jamy ustnej preparatami o działaniu przeciwbakteryjnym,
np. z 0,2% chlorheksydyną czy sukralfatem.
  • Stosowanie steroidów o dużej mocy w postaci żelu lub maści (halobetazol lub klobetazol), aplikowanych 4 razy dziennie, może skrócić epizody schorzenia. Niekiedy są one stosowane w połączeniu z opatrunkami okluzyjnymi (karboksymetylocelulozowymi).W przypadku dużych aft niekiedy wykonuje się iniekcje doogniskowe z kortykosteroidów (acetonid triamcynolonu w dawce 5-10 mg/ml).
  • Donoszono ponadto o skuteczności doustnie stosowanej tetracykliny, jednak antybiotyku nie można podawać dzieciom poniżej 9. roku życia.

Wykorzystano fragment rozdziału Główne dziecięce choroby skóry, Okolice szczególne, Jama ustna zamieszczonego w książce Praktyczna Dermatologia dziecięca, pod red. CRAIG N. BURKHART, DEAN S. MORRELL, redakcja naukowa wydania polskiego: ANDRZEJ KASZUBA opublikowanej przez Wydawnictwo Czelej w 2014 roku.